Povlačenje preko Albanije: Put bola i ponosa

Serijal: „Srbija u Velikom ratu“ – Dan 5

(Od danas, svakog dana donosimo jednu priču o herojima, bitkama i događajima koji su ispisali najponosnije stranice srpske istorije.)

Krajem 1915. godine, posle iscrpljujućih borbi i teške, ali slavne pobede u Kolubarskoj bici, Srbija se suočila s novom katastrofom. U jesen iste godine, na njenim granicama našle su se udružene snage Austro-Ugarske, Nemačke i Bugarske. Mala i iscrpljena zemlja, pogođena epidemijama, glađu i nedostatkom municije, bila je opkoljena. Srpska vlada i Vrhovna komanda donose 23. novembra 1915. godine sudbonosnu odluku – povlačenje preko Crne Gore i Albanije ka obali Jadranskog mora.

Kolone srpske vojske i civila, među kojima su bili žene, deca, starci i ranjenici, krenule su 3. decembra 1915. godine. Sneg, glad, bolest i neprijateljski pritisak pretvorili su povlačenje u jedan od najtragičnijih događaja u istoriji srpskog naroda. Put je vodio kroz nepristupačne planine, klance i provalije, gde su mećava i glad odnosile više života nego oružje. Ljudi su umirali na svakom koraku – od iscrpljenosti, smrzavanja i bolesti. Mnogi su ostali zauvek u albanskim planinama, bez groba i imena.

Kralj Petar I Karađorđević, iako star i bolestan, odbio je da napusti vojsku i narod. Putovao je na konju i kolima, sa svojim vojnicima, deleći njihovu sudbinu. Njegovo prisustvo na koloni simbolizovalo je dostojanstvo, istrajnost i veru da Srbija mora opstati. Oficiri su delili poslednje zalihe hrane sa svojim vojnicima, a vojnici su, i pored gladi i umora, čuvali oružje i zastave – znak da se rat nije završio.

Procene o broju stradalih tokom povlačenja variraju, ali se smatra da je život izgubilo između 200.000 i 250.000 ljudi, među njima na desetine hiljada civila. Do jadranske obale stiglo je oko 155.000 preživelih, najviše vojnika, koji su u Valoni, Skadru i Draču čekali pomoć saveznika. Italijanska i francuska mornarica organizovale su evakuaciju srpske vojske i izbeglica ka ostrvu Krf i manjem ostrvu Vido, gde je počeo njihov oporavak.

Zbog stenovitog tla na Vidu nije bilo moguće kopati grobove, pa su tela preminulih spuštana u more. To mesto danas je poznato kao „Plava grobnica“ – simbol najveće žrtve i najdubljeg bola u istoriji Srbije.

Put preko Albanije nije bio samo vojna katastrofa, već i moralni trijumf. U najtežim okolnostima, bez hrane, odeće i nade, narod i vojska pokazali su odlučnost da ne prihvate poraz. Kada su, iscrpljeni i bolesni, pogledali prema horizontu Jadranskog mora, znali su da su izgubili skoro sve – osim dostojanstva i vere da će se vratiti. Taj povratak, koji će se ostvariti na Solunskom frontu, postaće simbol vaskrsnuća Srbije.